Links; één van de koeien in de wei van Landgoed Scholtenszathe met op de achtergrond de nog onbemande ooievaarsnest in de tuin van het voormalige tramwachtershuis
Rechts; het buurthuis van de buurtvereniging Sluis II (foto’s; GS)
Smeulveen en Barger-Oosterveen
Het Smeulveen (noot 7) is het land ten zuiden van het Emmer-Erfscheidenveen-Emmer-Compascuum, ten noorden van de lijn Karrepad-Willem Albertsvaart-Postweg, ten oosten van het Oosterbos en ten westen van de Maatschappijweg, later Berkenode. Het gebied is in vijf Blokken verdeeld. Ten noorden van het Karrepad ligt Smeulveen-3de Blok en ten noorden van het Willem Albertsvaart Smeulveen-4de Blok.
Het Barger-Oosterveen bestrijkt het gebied waar later de dorpen Klazienaveen en Zwartemeer komen. Het gebied is verdeeld in dertien Blokken. Barger-Oosterveen-1ste Blok ligt ten zuiden van de lijn Karrepad-Willem Albertsvaart-Postweg, het 2de Blok ligt ernaast van Oude Zwarteweg tot de Runde.
Jaartallen
1853.De Drentse Veen- en Midden Kanaal Maatschappij (DVMKM) koopt het Oosterveen (bij Oranjedorp) en het Smeulveen van de markegenoten van Noord- en Zuidbarge.
1867. Verdeling van het Barger-Oosterveen onder de gerechtigden van de markegenoten van Noord- en Zuidbarge.
1874. Willem Albert Scholten koopt het Smeulveen van de DVMKM.
1889. Oprichting van de turfstrooiselfabriek van Scholten aan de Mr. Ovingstraat te Klazienaveen. De productie gaat door tot 1919 (einde WO I) en wordt in 1942 (WO II) tot 1975 hervat.
1890. Kanaalgravers graven de inmonding van Hoofdwijk A, het latere Scholtenskanaal, in het Van Echtenskanaal.
Rond dat jaar zijn al veel plaatsen van het Barger-Oosterveen in handen van Scholten oa de percelen ten zuiden van de Postweg en die ten westen van Hoofdwijk A, het deel ten zuiden van het Karrepad. Scholten moet met elke rechthebbende apart onderhandelen.
1901. Kanaalgravers bereiken de zuidgrens van het Smeulveen. Dit zuidelijke deel van het Scholtenskanaal heet Hoofdwijk A.
1902. Hulpkerkje van de hervormde gemeenschap wordt gebouwd op het bovenveen aan het Margrietakanaal, vlakbij het Willemskanaal. Scholten bouwt op het bovenveen aan de ‘landskant’ van het Scholtenskanaal tientallen veenarbeiderswoningen.
1904. De Firma Scholten haalt dominee De Weerd uit het Gelders Twello naar Klazienaveen. Het Hotel-Café Klazienaveen-zuid, eigendom van Scholten, is gereed.
1905. Rond dit jaartal is het Smeulveen door kanalen ontsloten. Let wel alle kanalen, ook het Scholtenskanaal, zijn in particuliere eigendom van de Firma Scholten. De tol die de schippers betalen om door het kanaal te mogen varen gaat naar de Firma. De tol moet hoog zijn geweest.
1906. 9 april neemt een woonschip als eerste het Scholtenskanaal als waterverbinding in gebruik.
In die tijd vestigen drie neringdoeners zich bij de Sluis. In de Emmer Courant staat in 1909 een advertentie van caféhouder Van Veenen, uit Emmen die bij Sluis 2 een woonhuis/ bakkerij aanbiedt dat voor 3 jaar geleden gebouwd was. Wordt hiermee bedoeld de bakkerij van Jan Hars ? De tweede neringdoener is manufacturen, kleermakerij Prummel en derde neringdoener kruidenierswinkel, café, slijterij Jan Breider, vanaf 1913-1914 Johannes Wasser en later vader Kuipers en zijn zonen Jo en Roelof.
1907. De tramlijn wordt doorgetrokken naar Ter Apel. Tramvervoer is mogelijk. Willem Albert Scholten laat drie sluizen bouwen. Deel van Postweg tot aan de Willem Albertsvaart, langs de Molenwijk bezand met 50 cm zand.
1914. Veenkoloniale boerderij aan de wz gebouwd. Eerste bewoner is het gezin van Casper Behrendt.
1915. Bouw van de pastorie bij de nieuwe kerk van De Weerd.
1916. Oprichting van de Openbare Lagere School 1 bij Sluis II.
1917. Bouw van oa de arbeiderswoningen op dalgrond aan de Willem Abertsvaart nz en Westra’s wiekie wz. Een gevelsteen herinnert aan dit jaartal.
1919. De Purit in Klazienaveen gebouwd. De fabriek produceert actieve koop uit turf.
1919. Bouw van smederij met woonhuis van Alexander Vroling. Vanaf 1955 bewoond door Kornelis Tabak.
1922. Veenkerk van De Weerd gereed.
1923. Aanleg drie meter brede straatweg Postweg en Willem Albertsvaart.
1924. De Norit neemt de Purit over, in 2012 Cabot de Norit.
1930. Eerste Kerstdag stroomaansluiting in Klazienaveen-Noord. In deze tijd vestigt Jan Rozema zich als kruidenier, snoepwinkel naast Jan Hars. Jan woont hier met zus Piet en oma.
1943. Voor de Tweede Wereldoorlog stopt tramvervoer. In 1943 worden de rails gedemonteerd.
1952. Verbreding Postweg en weg Willem Albertsvaart tot zes meter.
1910-1960 Vervening van Smeulveen en Barger-Oosterveen, daarna wordt het land bewerkt door akkerbouwbedrijf Firma Scholten of ook Maatschappij Klazienaveen genoemd.
1950. Komst van glastuinbouw ten westen van de Oude Zwarteweg.
1958. Bouw van de poterbewaarplaats van de Firma achter het huis van de tramwachtersbrug.
1969. 31 augustus officiële ingebruikneming van de verharde straatweg Herenstreek en Scholtenskanaal voor scheepvaart gesloten. Rond dat jaar afbraak van de drie bruggen, demonteren van Sluis II, dichtgooien van deel van Willem Albertsvaart, verharden van Karrepad en afbraak school en meestershuis.
1972. Aanleg van Oosterbos.
1977. In gebruikneming van buurthuis Sluis II.
1990. Komst van tweede deel glastuinbouw ten oosten van de Oude Zwarteweg, oa De Kwakel.
1999. Bestemmingsplan ‘Landgoed Scholtenszathe’. Aanleg van bos, hagen en weidegebied door Scholtenszathe. Aanbieden van ruime woonkavels tussen Sluis II en voetbalveld VEV. Afbranden van de poterbewaarplaats tegenover buurthuis, daarna op dezelfde locatie bouw van een gasontvangsstation.
2011. Restauratie sluis II.
2013. Veenvaart gereed.
2017. Bestemmingsplan ‘Klazienaveen-Noord en Landgoed Scholtenszathe in perspectief van het landschap’.
Transformatorhuisje in 2018. Het detail laat de kogel in de muur zien. Het pijltje wijst in de richting van de kogel (foto: GS)
Terug naar het transformatorhuisje
Veel is veranderd in de jaren. Huizen geruimd, bruggen gesloopt, de vaart deels gedempt. De aardappelbewaarplaats opgegaan in rook, een buurthuis gebouwd. Maar ook het schoolgebouw afgebroken en het zandpad naar de Herenstreek verhard. De Firma Scholten ‘Maatschappij Klazienaveen’ heet voortaan Landgoed Scholtenszathe. Grote stukken aardappelen- en bietenland veranderen in bosbouw, natuur en weiland. Sinds 2013 gaat de Veenvaart door het gebied. Wandel- en fietspaden worden aangelegd. Fietsbruggetjes liggen in een boog over het water. Het voormalige tramwachtershuis gerenoveerd. Bijna niets is hetzelfde gebleven.
Of toch……..
Het transformatorhuisje (38) aan het Scholtenskanaal op de hoek met de Willem Albertsvaart staat er nog. Eind jaren twintig is het blokvormige bouwwerk opgemetseld uit rode baksteen met onder en net boven het maaiveld bruin
paarse trasraamstenen. Het monumentje (noot 8) voorziet vanaf die tijd de woningen aan het kanaal van stroom. Leidingen langs opzichtige hoge A palen brengen de elektriciteit naar de huizen van de mensen. Meester Kuis uit Barger-Compascuum verhaalt in 1979 erover in een serie ’60 jaar Plaatselijk Belang’ in Maandblad Compas. Op Eerste Kerstdag 1930 branden voor het eerst de lampen in Klazienaveen-Noord. Feest! Het was een wedstrijd. In Barger Compas pas op 9 januari 1931. Verloren, maar ook feest!
De leidingen zijn inmiddels ondergronds, maar het transformatorhuisje staat er nog. En de inslag met kogel, die is er nog. Aan de oostmuur, links beneden tussen meerdere trasstenen. Een pijltje geeft de 1.5 kogel aan. Kom dat zien!