De families Eilering, Glasmeijer, Jansen en Wösten
door Gerard Steenhuis, zomer 2012
Al voor 1900 is het geslacht Eilering uit het Duitse Emlichheim-Vorwald bakker, molenaar en winkelhouder in Bargercompascuum. De
bakkerij, woonhuis, winkel en molen staan net ten oosten van het riviertje de Runde aan de Postweg, de weg van Klazienaveen-Noord naar
Bargercompascuum. Door hun beroep hebben zij een belangrijke positie binnen de dorpsgemeenschap in de eerste helft van de twintigste
eeuw.
Dichtbij woont ook de familie Jansen. Een dochter van de familie trouwt met een zoon van Eilering. De knecht van Eilering is Bernard Wösten
en ook hij trouwt een dochter van de familie Jansen. Hoe is het gelopen?
De molen is in 1876 samen met de bakkerij met woning
gebouwd door Jan Westen op grond van Jan Berend Wilken.
Pastoor Theodoor de Klaver is financier. In 1883 verkoopt
Westen het geheel aan zijn pachtheer. Daarna zijn meerdere
personen pachter, molenaar en bakker. Pas als de familie
Eilering huurder wordt, komt er weer continuïteit in het bedrijf.
Tot 1936 is de molen in werking. In 1943 wordt de –dan
bouwval- molen gesloopt.
De bakkerij met inpandige woning brandt bij het begin van de
Eerste Wereldoorlog tot aan de grond toe af en is nadien enkele
meters naar het westen herbouwd. Het adres is Postweg 12,
later 43. Na Jan Eilering is vanaf eind 1938 tot 1963 de familie
Kliphuis hier bakker. Nu woont de familie Hendrik Lubbers in
dit huis.
Tegenover de molen woont rond 1890 Heinrich Vocks met Anna
Gesina Bentlage. Vocks is de eerste bakker van het dorp en
werkt een tijdlang voor Jan Berend Wilken als molenaar en
bakker. Diens zoon Heinrich verhaalt (autobiografisch) over
deze tijd in ‘Kleine Hein tusschen turfbulten en zandheuvels’,
1946 en ’Kleine Hein onder vreemd volk’, 1947 (foto; Theo
Arling)
Het oude centrum: detail van de kadastrale kaart van Bargercompascuum
uit 1929.
De rode streep is de Postweg. De verticale lijn iets recht van het midden is
de Schoolweg. De lijn, links en schuin naar boven is de Maatschappij, nu
Berkenrode. De onderbrokene lijn is de Runde. Het groene is het eikenbos
van Wilken.
Het oude centrum
In 2012 ligt het centrum van Bargercompascuum daar waar de Postweg over het
Verlengde Oosterdiep gaat. Het heet ‘de Dam’.
Een eeuw geleden is dit wel anders. Op de kruising van de Postweg met de
Schoolweg, een vijfhonderd meter ten westen van het huidige centrum heeft zich
een dorpskern gevormd. Immers hier heeft Jan Berend Wilken zijn café, boerderij en winkel. In het eikenbos bevindt zich de houten katholieke
kerk (RCK) met ook het kerkhof. Tegenover Wilken heeft diens zoon Bernard een winkel met café en ook daar staat de eerste openbare school
(School) van Bargercompascuum. Sinds 1868 bestaat deze school al en geeft aan kinderen uit heel de verre omtrek, van Zwartemeer tot aan
Emmercompascuum en van de ‘grenze’ tot aan het Smeulveen, les.
Bargercompascuum, of zoals het voor 1890 heet ‘Compascuum’ is zeer uitgesterkt. Aan de grens heeft zich vanaf 1875 een woonbuurt
gevormd, evenwijdig aan de landsgrens. De Rundeboorden zijn sinds 1860 bewoond. Op de westelijke oever, in noordelijke richting is de
Maatschappij, nu Berkenrode. Aan beide kanten van de weg staan boerderijtjes, oorspronkelijk opgetrokken uit veenkloeten, berkenbomen met
daken van heideplaggen of stro. Maar ook op de oostelijke oever van de Runde staan boerderijen en keten. Ruim honderd meter van de Runde
loopt de Schoolweg in zuid-noordelijke richting en verbindt het ‘verre veld’ met de dorpskern.
Naar de Runde toe staat de (koren) molen (KM), de bakkerij en een aantal huizen.
Eilering
Geert Eilering (1853-1927) staat vanaf eind 1894 ingeschreven in de gemeente Emmen. Hij is geboren in 1853 in het Duitse Vorwald, een
buurtschap onder Emlichheim. Een tijdje heeft hij gewoond in Slagharen met zijn eerste vrouw Maria Elisabeth Ossege. Zij overlijdt hier in
1889. In 1895 hertrouwt Geert Eilering met Maria Tecla
Loves van het Vastenow, Nieuw Dordrecht. Eilering huurt de
bakkerij en woning van Jan Berend Wilken en komt te wonen
in Bargercompascuum. In 1905 verhuizen ze naar
Schoonebeek.
Gaststätte ‘Old Vorwald’ is het vroegere woonhuis van de
familie Eilering en toentertijd in gebruik door de familie
als bakkerij (bron; familie Reiners, Gross Hesepe)
Advertenties in de Emmer-Courant in 1909
Johan Eilering
De zoon uit het eerste huwelijk, Johannes Casparus
(Johan) is zijn opvolger. Hij is geboren in 1887 in
Emlichheim en trouwt in 1908 met zijn buurmeisje Maria
Antonette Jansen. Zij krijgen negen kinderen. Echter
Maria Antonette overlijdt op 32 jarige leeftijd in 1920.
Ze ligt begraven op het oude bovenveenkerkhof.
Johan Eilering hertrouwt in 1922 met Margaretha Friederika Kötting uit het Duitse Hesepertwist.
Zij krijgen tien kinderen. Johan Eilering heeft het moeilijk in die tijd. Zijn klanten hebben een
slechte betalingsmoraal. Hij laat veel geld onder de mensen. Daarbij komt dat veel van zijn vaste
klanten gaan verhuizen naar de mijnen in Limburg, naar Philips in Eindhoven of naar de
textielindustrie in Twente. Anderen emigreren. Advertenties in de Emmer-Courant van 1909 laten
zien dat hij naast ondernemer als molenaar en bakker ook handelt in andere waar.
1/4
Ga naar de volgende pagina