Gerard Steenhuis 15-12-2019
Het voormalig winkelierspand van Jacob Krikke in Klazienaveen-Noord anno 2019 (foto: GS)
Dichtbij de Veenkerk, de kerk van dominee de Weerd in Klazienaveen-Noord woont Roelof Seubers (1941). Hij is sinds enkele jaren in het bezit van een opmerkelijk dik oud boek. Het gaat om een kasboek van de winkel van Jacob Krikke. De winkel bij de Rotmanssluis in het Scholtenskanaal waar in de eerste helft van de vorige eeuw zo ongeveer ‘alles’ te koop was. Met de hand geschreven staan de ‘boodschappen’ van ruim honderd klanten genoteerd. Het moet steeds dezelfde persoon zijn geweest, nooit is een ander handschrift gebruikt. Wat is het verhaal van de winkel, de eigenaar en de klanten?
Drie sluizen liggen in het Scholtenskanaal. De eerste in Klazienaveen bij de Cabot fabriek. De tweede ‘Sluis II’ daar waar de weg van Barger Compas naar Nieuw Dordrecht over het Scholtenskanaal gaat. De derde voorbij de Veenkerk en de Splitting en genoemd naar de sluiswachters Johannes en diens zoon Klaas Rotmans. De Rotmanssluis, die in de volksmond ook gewoon Sluis III heet, dateert van 1901. In de jaren die erop volgen vestigen enkele neringdoeners zich in de buurt van de sluis, van noord naar zuid: Gerard Graves als caféhouder (naderhand Willem Hogenbirk), Johannes Santing als bakker en Jacob Krikke als winkel van ‘alles’. Wie is Jacob Krikke?
Woonwinkelpand met bakkerij
Jacob Krikke1 is telg uit een Friese vervenersfamilie die zich rond 1830 vestigt in de provincie Overijssel. Het veen in het Friese land raakt op en deze vervenersfamilie vindt nieuw werk aan de Dedemsvaart. Jacob Krikke is in 1877 geboren in De Krim (gemeente Gramsbergen) en trouwt in 1903 met de Hoogeveense Jantje Thijs (1878-1934). De grootvervener Jan Evert Scholten, zoon van Willem Albert Scholten, haalt hem als winkelier-bakker naar Klazienaveen-Noord. Vanaf die tijd runt hij de enige winkel van het veendorp. Deze winkel staat in die tijd op het bovenveen aan het oude pad van Emmen-Barger-Oosterveld naar het Voorste Compas2. Nu ligt hier iets noordelijker de Margrietavaart. Ten zuiden van deze wijk staat de houten kerk, ten noorden ervan na elkaar de houten onderwijzerswoning, de houten hulpschool en de winkel van Krikke.
Dominee Willem de Weerd3, die vanaf 1904 in het dorp werkzaam is, maakt in 1916 in zijn De ‘domeneer’ van turfland op pagina 34 de volgende notitie:
De winkel met bakkerij op het bovenveen van de firma Scholten. De foto is van 1902 en staat op pagina 74 in Rond de Runde (Visscher, 1997)
‘Het kerkje, de school met onderwijzerswoning en nog een groot huis, alles van de firma S. stonden aan de andere zijde (GS: oostzijdekant) van het kanaal, eveneens op ’t hoogveen. Het laatste huis was verhuurd aan iemand, die daar het winkel- en bakkersbedrijf uitoefende. Zo’n winkel in een nieuwe veenkolonie, vooral wanneer er nog maar een in een heele kolonie is, is een ware toko of gelijkt wel op een dito-inrichting in de Nieuwe Wereld, waar twee concurrenten door een afstand van uren gescheiden zijn. Levertraan en kiespijntinctuur, spek en boenders, turfgraversgereedschap en kleren, schoenen en koloniale waren, boten, eieren en aardewerk, brood en pekelharing en dan verder nog enz. enz. enz., alles is er te krijgen. Het is gemakkelijker te zeggen, wat er niet dan wél te krijgen is’.
De firma WA Scholten ‘Maatschappij Klazienaveen’ is eigenaar. Hierdoor kan het personeel, kanaalgravers en veenarbeiders, dichtbij het werk en hun woonhuizen de ‘boodschappen’ doen en elke dag brood halen. Er is geen verplichte winkelnering, zo schrijft De Weerd nog. Naderhand verbouwt de Maatschappij Klazienaveen het huis tot pastorie voor de evangelist.