Het kasboek van de winkel van Jacob Krikke

pagina5

Een afbeelding van de sluis in Praatjes en Plaatjes uit Drenthe, geschreven door dominee Willem de Weerd in 1923. Wat zien we hier? Vrnl: In de verte de Veenkerk, de kerk van dominee de Weerd. Een turfschip vol in de zeilen dat de sluis wil invaren. De ophaalbrug over de Margrietavaart met de brugwachterswoning. Dan het huis van veenbaas Willem Trip, die werkt voor de firma en de houten loods. Naderhand wordt hier een stenen schuur gebouwd, waarin de brandspuit klaar staat om elk moment te kunnen uitrukken

Het winkelpand nu
Het pand is nu een dubbele woning met twee adressen: Scholtenskanaal 101 en 102. De buitenkant is wit geverfd¹¹. Ook de huizen ernaast zijn geen bedrijven meer, maar worden gebruikt als woonhuizen. Het huis van brugwachter Johannes en zoon Klaas Rotmans¹², tegenover bij de sluis, is afgebroken. Zelfs de lange beukenhaag en de vruchtbomentuin zijn verdwenen. Dit geldt ook voor het brugwachtershuisje van de familie Moesker, oorspronkelijk veenbaas Jan Hulst¹³, op de hoek met de Splitting en het huis noordelijk naast de familie Rotmans van Koop de Roo. Dit huis is ooit bedoeld als brugwachterswoning voor een brug over de Willemsvaart. Deze brug die een verbinding zou maken met de Turfweg is nooit aangelegd.
De bewoners van de buurtschap bij de Rotmanssluis hebben nu vrij zicht op de velden van de firma en het Oosterbos bij Barger-Oosterveld. In de avonduren zien ze de lichten schijnen van de hoge flats van Emmerhout. De wijk Emmerhout, die evenals het nabije Barger-Oosterveld en Angelslo op het hogere zand van de Hondsrug ligt.

Jaartallen
In 1901 wordt bij het uitgraven van het Scholtenskanaal vanuit Klazienaveen de zuidgrens van het Smeulveen bereikt.
In 1902 krijgt de firma een vergunning om een kerk te bouwen op het hoogveen, Smeulveen plaats 38. Het gaat om de eerste houten kerk. In die tijd, of al eerder, moet ook de eerste houten school, met waarschijnlijk drie klassen en de onderwijzerswoning (meester Cuperus) gebouwd zijn. In 1902 huurt Jacob Krikke eveneens van de firma zijn winkel-bakkerij. Zo staan op het bovenveen van zuid naar noord: de houten kerk op plaats 38, de Margrietavaart, de houten onderwijzerswoning en school en dan de winkel van Krikke. Dit beeld wordt bevestigd door www.tijdreis.nl. Ook vraagt de firma in 1902 vergunning aan voor 40 woningen, enkele en dubbele.  
In 1904 komt de evangelist Willem de Weerd uit het Gelderse Terwolde te werken in Klazienaveen-Noord. In de tijd ervoor doet zijn collega Braakhekke de dienst in het houten kerkje met zijn 130 zitplaatsen. Op de zondagmiddag is de dienst, in de ochtend doet Braakhekke zijn dienst in Emmer-Compascuum.
Vanaf 1905 krijgt de firma Scholten een nieuwe naam: ‘Maatschappij Klazienaveen’.
In 1906 wordt het Scholtenskanaal als nieuwe waterverbinding in gebruik genomen, in juli 1907 de tramlijn Klazienaveen-Emmer-Compascuum en in december 1907 Emmer-Compascuum-Ter Apel.
Ik denk dat rond 1908 Jacob Krikke en Johannes Santing hun bedrijven, winkel en bakkerij, bouwen aan het Scholtenskanaal.
In 1915 is de bouw van de pastorie aan het kanaal op plaats 48. In hetzelfde jaar wordt de vergunning aangevraagd voor de bouw van de brugwachterswoning bij de brug over het Margrietavaart op plaats 36.
In 1917 wordt de houten kerk verkocht naar Barger-Compascuum. De plaats, aan het Verlengde Oosterdiep oz, is ook eigendom van de firma. In dat jaar stopt het onderwijs in het houten schooltje en wordt dit gebouw gebruikt als kerk en verenigingsgebouw. Waar wordt van 1917 tot 1923 onderwijs gegeven?
In 1918 bouwt de firma voor veenbaas Willem Trip op plaats 34 een woonhuis met schuur en houten materialen loods. Dit huis staat ten noorden van de monding van het Margrietavaart in het Scholtenskanaal. In 1928 wordt de vergunning aangevraagd om een nieuwe materialenloods te bouwen met brandspuithuis. Nu woont hier Teun Lubbers.
In 1922 is de bouw van de hervormde kerk ‘de Veenkerk’ op plaats 48. In 1923 de inwijding. De beide heemsteden zijn geschonken door de NV Veenderij -en Turfstrooiselfabriek Klazienaveen (eigenaar firma Scholten) aan de Nederlands Hervormde Evangelisatie Vereniging ‘Emmanuel’.
In 1923 wordt de Nederlands hervormde ‘School met de bijbel’ gebouwd op plaats 48.
Pas in 1948 is de verharding van de Splitting, soms Tramsplitting genoemd. Zelfs Plaatselijk Belang van Barger-Compascuum heeft zich hiervoor sterk gemaakt.
In 1993 wordt een reünie gehouden in verband met het 70 jarig bestaan van de ‘Vereniging tot Stichting en Instandhouding van Scholen met de Bijbel’. Ook wordt een reünieboekje uitgegeven.
In 2009 wordt de school gesloten.

Noten

1. Wim Visscher, 2004. Een wereld van turf, pagina 325.
   Jacob Krikke (1877-1961) is zoon van Jacob Krikke (1851-1925) en Trijntje Visscher (1856-1943), dochter van Hendrik Visscher Tzn (1810-1905) en Sjoukje Jans Krikke (1817-1900). Deze familie Krikke zijn verveners in het Friese Oudehaske en Aengwirden (Tjalleberd), waarvan leden rond 1830 zich als verveners aan de Dedemsvaart vestigen. Dit lees ik in Een wereld van turf (Visscher, 2004).
2. Gerard Steenhuis, 2013 Land op de schop, pagina 12. En Gerard Steenhuis, 2011 145 jaar Bargercompascuum, pagina 31, 32. 
3. Van de hand van evangelist Willem de Weerd (1878-1946) verschijnen meerdere boeken. Hij wil met inkomsten uit de verkoop van zijn boeken de bouw van een stenen school, gemeenschapshuis en kerk in Klazienaveen-Noord bekostigen. In 1916 verschijnt  De ‘Domeneer’ van Turfland. Zeven jaar later, in 1923 Praatjes en Plaatjes uit Drenthe en in 1931 Gevangen Visschen. In 1923 wordt de hervormde kerk gebouwd aan het Scholtenskanaal: de Veenkerk ‘het kerkie van de Weerd’. De firma Scholten schenkt de grond en 10.000 turven.
   In 1947 wordt onder redactie van H. de Weerd Een pionier herdacht uitgegeven. Meerdere collega evangelisten en dominees, maar ook wethouder van de gemeente Emmen Roelof Zegering Hadders en de katholieke pater Willehad Kocks herdenken de in 1946 overleden evangelist. Allen hebben met hem te doen gehad, ze prijzen de inzet en het doorzettingsvermogen van De Weerd. Willem de Weerd is evangelist en geen dominee. Hij mag niet dopen en het avondmaal bedienen. Hij voelde zich hierdoor erg ondergewaardeerd. Zoon Wim de Weerd, dominee, is latere jaren eveneens actief als schrijver en publicist.
4. H. de Weerd Wzn, 1947 Een pionier herdacht, pagina 65 en 66.
5. Andere kopers van grond in het Oosterveen zijn de Friesche Veenmaatschappij van de familie Van der Sluis uit Appelscha en de Wormerveersche Veen Compagnie van de Zaanse families Wessanen en Laan.
6. De DVMKM, de ‘Oranjemaatschappij’, wil voorkomen dat (meestal kleinere) verveners die zich gevestigd hebben aan de Verlengde Hoogeveensche Vaart investeringen doen op het grondgebied van de Maatschappij. Zij wil voorkomen dat de afgegraven turf via de zuidelijke route, via de Hoogeveensche Vaart wordt afgevoerd. Liever heeft de Maatschappij dat de turf verscheept wordt over de westelijke route, via hun eigen Oranjekanaal. De Maatschappij gaat om deze reden handel aan met kapitaalkrachtige investeerders van elders. Zo krijgen de Overijsselse verveners Krikke en Visscher en de Groninger grootondernemer Scholten voet op deze Drentse bodem.  
7. De grootouders van Roelof Seubers aan moederskant vinden we terug in het kasboek onder nummer R. Jeuring 51.
8. Deze informatie met schets heb ik van Rein de Groote.
9. Gelske Reitsma-Prins, 1993 School met de bijbel Reünie 1993 Klazienaveen-Noord, pagina 11. 
10. Historische werkgroep Emmer-Compascuum, 2015 Van veenhuisje tot dorpspaleis, pagina 345 en 346.
11. Volgens mijn bron, Roelof Seubers heeft het huis een brand meegemaakt. Uit de resten van het huis vindt een bekende van hem dit kasboek en brengt het naar Seubers. De buren weten te vertellen dat het om een schoorsteenbrand gaat, waarbij het grootste deel van het huis bewaard is gebleven.
12. Internet. Stamboom Klavers. Johannes Rotmans (1865 Veendam-1940 Emmen) trouwt met Klaassien Panjer (1865 Nw Pekela-1950 Emmen). Ze zijn van 1922 tot 1940 sluiswachter. Drie kinderen: Hans geboren in 1897, verder onbekend. Geertje (1899-1973). Zij is de in de buurt bekende onderwijzeres ‘juffrouw Rotmans’ die aan de school in Klazienaveen-Noord les geeft maar ook bekend is in Barger-Compascuum. En Klaas Rotmans (1904-1973), de latere sluiswachter op deze sluis III. In 1973 verdrinken Geertje en Klaas als de auto waar ze op dat moment in zitten in het Oosterdiep te water raakt. Ze liggen allen, behalve oudste zoon Hans, begraven op de openbare begraafplaats van Emmer-Compascuum. J. Rotmans 81 staat geschreven in Krikke’s kasboek. 
13. Anton (FA) Dijck, 1991 Barger-Compascuum in grootmoeders tijd, afbeelding 16. Dit brugwachtershuis van Moesker wordt in de eerste jaren bewoond door het gezin van veenbaas Jan Hulst, die eveneens in 1922 zitting heeft in het stichtingsbestuur van de school met de bijbel. Daarna de families Gerrit Prins en Homan-Klaster. H. Moesker 86 schrijft Krikke in zijn boek en Wed Fr Homan 25. Jan Hulst vinden we terug onder nummer 35.