Jongens van Nieters naar Amerika  door Herman Gerth en Gerard Steenhuis, zomer 2016 Zeilschip van Amsterdam naar New York Sinds eeuwen trekken Europeanen naar andere continenten. Mensen op zoek naar betere bestaansmogelijkheden. Wat is de beweegreden van deze emigranten? Vrijheid van geloof, oorlogsdreiging, honger, boerenland, ruimte, werk in de steden of gewoon een beter klimaat. ‘Jongens van Nieters’ nemen de grote oversteek naar Noord Amerika. Het is dan kort voor en na 1900. Ze zijn geboren in het Nederlandse Barger- Compascuum. Hun ouders zijn afkomstig uit het Duitse ‘veen’ grensgebied. De wortels van deze families liggen verder Duitsland in ‘op het zand’. Wat drijft deze mensen om aldoor te verhuizen en hoe is het hen gegaan? 150 jaar geleden Afgelopen zomer vierde Barger-Compascuum zijn 150 jarige bestaan. Op 23 juni van het jaar 1866 zetten vier vermogende mannen een handtekening onder de verdeling van de grond van ‘Compascuum’ en het plan van vervening. Al voor die tijd- ongeveer 1860- wonen boekweitboeren nabij het riviertje de Runde. Zes jaar later, in 1872, maakt pastoor Vroom van Erica een Status Animarum van zijn parochie (Kuis, 1948). Tot de parochie Erica behoren in die dagen alle katholieke inwoners binnen de landsgrens, ten zuiden en ten oosten van Emmen. Vroom (1) gaat heel gedegen te werk. Hij noteert de namen van de bewoners, voornamen, leeftijd en de doopparochie. Alle gegevens noteert hij in de Memoriale Parochiae Ericae. Ook ‘Compascuum’ behoort tot zijn parochie. Drie gebieden onderscheidt Vroom in dit dorp, die samen in het jaar erop de Sint Josephparochie van Barger-Compascuum gaan vormen. Het zijn ‘Voor Compascuum’, noordelijk en pal ten oosten van de Runde, ‘Compascuum Verum’, ten oosten van de Runde van Zwartemeer tot in het Emmer markegebied en ‘de Maatschappij’, ten westen van de Runde en grenzend aan het Smeulveen. Na 1875 komt de grensstreek er nog bij. In het buurtschap Voor Compascuum noteert hij als 5. Joh. Harm. Nieters, Aschendorf, 38 jaar. Maria Ges. Hermsen, R’broek, 34 jaar. Maria Helena 7 jaar, Gez. Reg. 3 jaar en Anna Aleida 1 jaar. Harm Nieters en Maria Gesina Hermsen (foto; Dijck, 1991) Kolonist Nieters naar Neusustrum Harm Nieters (1834 Nsustrum-1914 BC) is afkomstig uit het Duitse Neusustrum, dat tot de parochie Aschendorf behoort. Hij trouwt in 1865 in de kerk van Rütenbrock met Maria Gesina Hermsen (1840 Rbrock-1913 BC). Neusustrum en Rütenbrock zijn twee van de veertien kolonies (Blanke, 1938), die de bisschop van Munster in 1788 sticht. Het merendeel van de nieuwe nederzettingen ligt in het markegebied van de eeuwenoude zanddorpen op de linker oever van de rivier de Eems. Dit markegebied loopt in westelijke richting naar het Bourtanger Moeras en vormt de grens met de Republiek der Zeven Provinciën, Nederland (2). Het land van de bisschop is overbevolkt. Zijn volk bestaat uit boeren die leven óp en ván het land onder karige omstandigheden (3). Er is geen toekomst voor al deze mensen. Hij heeft dringend nieuwe grond nodig om jonge boerengezinnen een bestaan te geven. Ook wil de bisschop zijn westgrens versterken om invallen vanuit Nederland te voorkomen. De vader van Harm Nieters is nog geboren in Apeldorn. Een zanddorp op de Hümmling, ten oosten van de Eems, noordelijk van Meppen en nabij Gross en Klein Stavern. De familie gaat in op de mogelijkheid die de bisschop hen biedt om te gaan boeren op het nieuwe land aan de andere kant van de Eems. Ze vestigen zich twintig kilometer noordelijker in de nieuwe kolonie Neusustrum. Europa in roerige tijden Maar er speelt meer. Europa maakt roerige tijden mee. De Fransman Napoleon verovert eind 18de eeuw een groot deel van Europa. Alle landen worden samengesmeed tot een groot Frans Rijk. Rond 1800 valt Nederland en ook het Emsland onder zijn beheer. Zijn regeren is van korte duur. In 1813 vindt hij zijn Waterloo. Het grote Franse Rijk valt uit elkaar en tijdens het Congres van Wenen in 1815 wordt het Emsland toegewezen aan het Koninkrijk Hannover (4). Andermaal is mideuropa verdeeld in landen, staten en koninkrijken. Onderling wordt oorlog gevoerd. Ziektes, o.a. de pest, misoogsten, armoede en door oorlogen te hoge belastingen teisteren het gewone Duitse volk. De mensen leven onder miserabele omstandigheden. Het koninkrijk Pruisen ontwikkelt zich tot een machtig dominerende staat. Het is Otto von Bismarck rijkskanselier en groot strateeg die met harde hand regeert. Hij wil alle Germaanse landen samensmeden tot een groot Duits land. Oostenrijk wenst de soevereiniteit van de verschillende staten te behouden. Het koninkrijk Hannover volgt Oostenrijk. In 1866 wordt de oorlog tussen Pruisen en Hannover uitgevochten in Bad Langensalza (Thüringen). Pruisen verslaat Hannover. Hannover wordt geannexeerd en valt, en daarmee ook het Emsland, onder ‘de Pruis’. De officieren uit het Hannoveraanse leger kunnen met behoud van hun rang dienen in het Pruisische leger. De gewone soldaten worden naar huis gestuurd, maar moeten zich binnen 3 maanden melden. Tevens dreigt oorlog met Frankrijk. Pruisen en Frankrijk vechten om de macht in Europa. Pruisen- Von Bismarck- lokt een ‘Kulturkampf’ uit. De Fransen zijn katholiek. Jongens uit het Emsland zijn eveneens katholiek. Von Bismarck heeft de pauselijke macht afgezworen. Pruisen is protestant. De Emsländische mannen weigeren te vechten tegen Frankrijk in de oorlog van 1870-1871 (16). Ze deserteren en veel mannen besluiten te emigreren en nemen de boot naar Amerika. Anderen, vooral jongens uit het Nederland-Duits grensgebied, zoeken het dichterbij en vluchten de grens over naar Nederland. In het Nederlandse deel van het Bourtanger Moeras, zijn nog onbewerkte boekweitgronden. Ze pionieren. Hier kunnen ze zich nog vestigen…. en hoeven de jongens en mannen zich niet te melden voor de lange en zware Pruisische militaire dienst (5). Nieters naar Nederland Zo moet het ook gegaan zijn binnen de familie Nieters. Harm Nieters trouwt op vijf september 1865 met Maria Gesina Hermsen en als toekomstige woonplaats geven ze Compascuum op. In het Duitse grensgebied zijn de meeste boekweitgronden opgebruikt. Nadat hun moeder al vroeg overleden is en de ouderlijke boerderij overgenomen wordt door oudste zus en man, moeten alle andere kinderen Nieters op zoek naar ‘nieuw land’. Op Compas is nog genoeg boekweitland te huur. Waarschijnlijk heeft de pastoor van Rütenbrock ‘snel’ het paar voor de katholieke kerk getrouwd en zijn ze de grens overgetrokken. Zo gebeurde het vaak, vertelde mij dorpshistoricus Broer Berens (1916 -2013). 1/5   Ga naar de volgende pagina