Noten 1.   http://www.achterdebreedesloot.nl/drie_feiten_p1.htm. 2.   http://www.achterdebreedesloot.nl/immigratie_duitsers_p.htm. 3.   A. Eggens ‘Van daad tot vonnis’, 2005, blz 49 4.   W. van Dijk ‘Groeten uit Zwartemeer, 2001, blz 51-52   5.  W. Niemeyer ‘125 Jahre Schöninghsdorf. 1876-2001’, blz 89 6.   B. Ottens ‘Schöningh sien dörp. 1876-1976’,  blz 26 7.   H. Blanke ‘Emsländische Moorkolonien im Kreise Meppen’, blz 147  8.   W. Niemeyer ‘125 Jahre Schöninghsdorf. 1876-2001’, blz 164 9.    http://fjmblom.home.xs4all.nl/Ebook-bargercompascuum-Eerste-bewoners-op-lijstnummer-l109.html 10.   Zie verhaal; De familie Borgmann uit Wesuwe 11.  G. Steenhuis ‘Land op de schop’, blz 42 Bronnen Berens, J.B., Barger-Compascuüm (Nijmegen 2001, vierde versie 2012) Blanke, H., Emsländische Moorkolonien in Kreise Meppen (Osnabrück 1937) Dijk, W. ea., Groeten uit Zwartemeer (Zwartemeer 2001) Eggens, A., Van daad tot vonnis (Assen 2005) Lübbers, H. ea, Zwartemeer, 125 jaar jong (Assen 1996) Niemeyer, W., 125 Jahre Schöninghsdorf 1876-2001 (Werlte 2001) Posthumus, H., Op zoek naar grenspalen, wandeling langs de grens van paal tot paal (Assen 2010) Ottens, B., Schöningh sien Dörp 1876-1976 100 Jahre Schöninghsdorf (Paderborn 1976) Ottens, B., 200 Jahre Hebelermeer-Wesuwermoor 1788-1988 (Werlte 1988)  Steenhuis, G., 145 jaar Bargercompascuum, over buurten, bedrijven en bewoners (Bargercompascuum 2011) Steenhuis, G., Land op de schop, van De Doorsnee tot Krommewijk. Over vervening van Emmer-Compascuum (-zuid), Barger- Compascuum en Klazienaveen-Noord (Barger-Compascuum 2013) Visscher, W. Mr. Drs., Het kanaal van Martels 1 en 2. Kroniek. Tijdschrift Historische Vereniging Zuidoost-Drenthe (Beilen 2007)  Bijlage 1. De grenspalen 160, 161, 162 en 163 De nummering van de grensstenen of grenspalen - op kaarten Grenspalen genoemd en aangeduid met GP- is verwarrend. Waarschijnlijk zijn er nieuwe palen toegevoegd, zodat de nummering op oude kaarten niet meer klopt. Hoe is de nummering, anno 2015 aan de grens in het gebied Zwartemeer-Schöninghsdorf-Barger- Compascuum-Hebelermeer? Zie ook het boekje uitgebracht door Herman Posthumus in 2010 ‘Op zoek naar grenspalen. Wandeling langs de grens van paal tot paal’. Links; Grenspaal 160 VII. Geen granieten of pvc paal, maar een ‘echte’ uit zandsteen. Degene die de paal heeft overgeschilderd heeft de VII niet meegeschilderd (!?). Rechts; Grenspaal 161 (foto’s; GS) Het pad langs de grens: - Een dertig meter ten zuiden van de ‘oude’ weg Zwartemeer-Schöninghsdorf staat op de grens de zandstenen grenspaal 160 VII. In het voorjaar van 2015 is alle bossage erom heen weggehaald. De paal staat geheel verlaten op een kleine verhoogde rug. De sloot aan de Zwartemeerkant is uitgediept en het gebiedje is volledig nieuw ingericht. Er is kaalslag gepleegd en verder op de grenslijn staan nog wat berkenbomen. De kop van de paal is pas wit geschilderd. Echter van de 160 VII ontbreekt de VII. Dit is dus fout. GP 160 staat ongeveer 7500 meter zuidelijker in het Bargerveengebied. Dit is GP 160 VII! -  Dan gaan we de straatweg over en in het gedempte kanaal is de paal 160 VIII terug te vinden. -  Paal 160 IX staat in de verwilderde tuin van het voormalig expeditiekantoor. Nu wordt de barak verhuurd als woning. -  Paal 160 X heeft zijn plaats gevonden onder het bord Zwartemeer-Hebelermeer. Hier stond na 1974 het grenskantoor. Op de grens Op de grens aan de weg Zwartemeer-Schöninghsdorf staan op Duitse bodem drie gebouwen. Het eerste huis staat iets achteruit. Hier woonde het hoofd van de Duitse douane (Zöllner). Nu woont hier een familie Cramer. Het tweede huis staat pal aan de straat. Dit is het Duitse douanekantoor met (toen) een slagboom over de weg. Hier moest in eerdere dagen de passant doorheen en op de tafel zijn spullen neerleggen. Bij goedvinden kon hij aan de andere kant het huis weer verlaten en was hij de grens gepasseerd. Dit vertellen Hans Fischer en Leida Borgmann-Ottens. In het voorjaar van 2015 is het gebouw, dat inmiddels vertimmerd was tot woonhuis, afgebrand en wordt nu gesloopt. De huidige eigenaar komt uit Zwartemeer. Het derde huis is een lang gebouw met drie of vier wooneenheden. Hier woonden voorheen de Duitse douaniers met hun gezinnen. De Duitse Zöllner waren in de regel niet katholiek maar protestant-evangelisch. Hiermee probeerde de Staat inmengen en vermenging met de lokale bevolking te voorkomen. Bijzondere achternamen hadden de douaniers, zoals; Körnet, Koppeheel, Naseband, Paproth, Sprenger, Beyer en Bujak. Dit zegt Angela Borgmann-Ottens, geboren in 1935 in het huis Hebelermeerstrasse 123. Ze is dochter van Franz Ottens en Trina Wübben. Voordat ze trouwt, leeft ze in het grensgebied vlakbij de grenspalen 161 en 162. Ze heeft de Duitse en Nederlandse grenswachten gekend. Drie gebouwen staan op de grens aan de Duitse kant. Vooraan het voormalig huis van het hoofd van de douane. Dan het daadwerkelijke grenskantoor- nu deels afgebrand-. Niet zichtbaar is het grote langwerpige woonhuis bewoond door meerdere Zöllnerfamilies (foto; GS) Dan moeten we de snelweg over. Dit kan door de weg naar Schöninghsdorf, Zollstrasse in te gaan. Na een halve kilometer kunnen we een viaduct ‘Welkomstbrug-Wilkommensbrücke’ over. De snelweg N37 gaat onder ons door. Links staat het opvallende Medex gebouw. Links af, dan krult de weg naar de grens en zijn we op Hebelermeers grondgebied terecht gekomen. Bij de grens neemt het asfaltweggetje een haakse bocht naar rechts. De straat is hier erg slecht, hobbelig omdat de venige ondergrond niet voldoende is weggehaald. Veen krimpt in met de tijd en het weggetje vertoont steeds meer gaten en hobbels. Aan onze linker hand ligt een sloot- de grenssloot. De landsgrens dus. 5/6   Ga naar de volgende pagina